Xususiy kompaniyalar tomonidan shaxsiy ma'lumotlar to'g'risidagi qonunсhilikka rioya qilish
2020 yildan keyin pandemiya tufayli O'zbekistonda elektron tijorat jadal o'sdi. Masalan, 2023 yilda KPMG KPMG tomonidan o'tkazilgan tadqiqotga ko'ra 2020 yilda O'zbekistonda elektron tijorat bozori 150 million AQSh dollariga yetdi (2022 yil – 311 million AQSh dollari). Ushbu natija 2018 yil ko'rsatkichidan 2,5 baravar yuqori (66 million AQSh dollari) bo'lib, bu KPMG fikricha, O'zbekistonning Markaziy Osiyodagi eng tez rivojlanayotgan elektron tijorat bozori sifatidagi mavqeini tasdiqlaydi.
Shu bilan birga, elektron tijoratning jadal rivojlanishi elektron tijorat sohasidagi kompaniyalar tomonidan xizmatlar ko'rsatish uchun zarur bo'lgan axborotni to'plash, saqlash, qayta ishlash, fuqarolarning shaxsiy ma'lumotlarini uchinchi shaxslarga uzatishning eksponensial o'sishiga olib kelishini tushunish kerak. Bizning shaxsiy ma'lumotlarimiz xizmatlarni olish uchun ro'yxatdan o'tishi kerak bo'lgan deyarli har qanday sayt, ilova yoki boshqa xizmat tomonidan to'planadi.
Bunda umuman fuqarolarning raqamli huquqlariga rioya qilishning zaruriy darajasi, xususan, shaxsiy ma'lumotlar bilan ishlashning tegishli darajasi, ularning tashqariga chiqib ketishi, fuqarolarning shaxsiy ma'lumotlarini noqonuniy uzatish bilan bog'liq firibgarlikning oldini olish va shaxsiy ma'lumotlardan noqonuniy foydalanishning boshqa masalalari kun tartibida.
O'ylaymizki, internetda ishlaydigan deyarli barcha kompaniyalar o'z saytlarida foydalanuvchi shartnomalarini o'z ichiga oladi. Ushbu foydalanuvchi shartnomalarida maxfiylik siyosati, shaxsiy ma'lumotlarni qayta ishlash tartibi va shaxsiy ma'lumotlar to'g'risidagi qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa qoidalar ozmi-ko'pmi mavjud. Biroq, mazkur hujjatlar qanchalik samarali ekanligini va ularning kundalik hayotda qanchalik samarali qo'llanilishini baholash juda qiyin. Biroq, biz rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar tajribasi, shuningdek, O'zbekiston Respublikasida shaxsiy ma'lumotlarning tashqariga chiqib ketishi haqidagi mavjud ma'lumotlarga asoslanib, elektron tijorat sub'yektlari tomonidan fuqarolarning shaxsiy ma'lumotlarini qonuniy to'plash, saqlash, qayta ishlash masalalariga ko'proq e'tibor qaratish lozim, deb hisoblaymiz.
Shu kungacha O'zbekiston Respublikasida elektron tijorat bozori ishtirokchilar ommaviy ofertalarining shaxsiy ma'lumotlar, elektron tijorat va shu kabilar sohasidagi O'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiqligi yuzasidan keng ko'lamli tadqiqotlar o'tkazilmagan.
Shunday qilib, shaxsiy ma'lumotlarni to'plash, saqlash va qayta ishlash sohasida elektron tijorat sub'yektlari uchun umumiy takliflarni ifodalash mumkin:
Elektron tijorat sub'yektlarining ochiq hujjatlari, odatda, tushunish qiyin bo'lgan huquqiy tilda yoziladi, kichik shriftda yozilgan 50 sahifadan ortiq bo'lishi mumkin va amalda elektron xizmatdan foydalanishni boshlashdan oldin juda ko'p foydalanuvchilar ushbu hujjatlarning qoidalari bilan tanishadi. Shuning uchun, asosiy hujjatlarga qo'shimcha ravishda (ommaviy taklif, maxfiylik to'g'risidagi bitim, shaxsiy ma'lumotlarni qayta ishlash to'g'risidagi bitim va boshqalar) saytda (yoki ilovada) alohida sahifa joylashtirilish taklif etiladi, unda hujjatlardagi ma'lumotlar oddiy foydalanuvchi uchun soddaroq va qulayroq shaklda taqdim etilishi kerak. Bu ko'pincha beriladigan savollar va javoblar shaklida yoki foydalanuvchida tugilishi mumkin bo'lgan savollar va ularga qisqa va tushunarli javoblar, agar kerak bo'lsa, tegishli hujjat bandlariga havolalar keltirilgan hujjat shaklida amalga oshirilishi mumkin.
Hujjatlarni saytning (yoki ilovaning) shunday bo'limiga joylashtirish kerakki, foydalanuvchi hujjatlarni osongina topsin .
Xizmatda foydalanuvchi o'z hisob yozuvini o'chirib tashlaganidan keyin foydalanuvchilarning shaxsiy ma'lumotlarini o'chirish tartibiga rioya qilishni hujjatlarda ko'zlash va taminlash kerak.
Shaxsiy hujjatlarda foydalanuvchilarning shaxsiy ma'lumotlarini o'zgartirishning tushunarli tartibini ko'zlash lozim.
Ma'lumotlarni batafsil ochib berish: to'planayotgan shaxsiy ma'lumotlarning turlarini, foydalanuvchilar to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash usulini, saqlash muddatini, foydalanuvchi ma'lumotlarini o'zgartirish va yo'q qilish tartibini, foydalanuvchilarga tadbirkorlik sub'yekti tomonidan to'plangan shaxsiy ma'lumotlar to'g'risida ma'lumot so'rash va olish imkoniyatini berish, shuningdek, foydalanuvchilarga ularning shaxsiy ma'lumotlari tashqariga chiqib ketganligi to'g'risida xabar berish tartibini taqdim etish.
Hujjatlarni o'zgartirish yoki ularning yangi versiyalarini qabul qilish to'g'risida xabardor qilish. Usullar turlicha bo'lishi mumkin, masalan, saytda (yoki ilovada) qalqib chiquvchi bildirishnoma, hujjatlarga kiritilgan o'zgarishlarning qisqacha mohiyatini ko'rsatilgan SMS-xabarlarni yoki xabarlarni elektron pochtaga yuborish.
Foydalanuvchilarga maqsadli reklamada o'z ma'lumotlaridan foydalanishni kuzatishga ruxsat berish, ularni kuzatib bormaslik uchun tanlov imkoniyatini berish.