Jurnalistlarning ishi - bu haqqoniy axborot uchun doimiy kurash. Biroq, ular nashr qilmoqchi bo‘lgan axborot turli xil qonunchilik cheklovlari ostida bo‘lishi ham mumkin. Shuni tushunish muhimki, har qanday cheklovlar O‘zbekiston Respublikasi rioya qiladigan xalqaro standartlarga mos kelishi kerak.
Xalqaro qoidalar shuni ko‘rsatadiki, axborotdan foydalanishni cheklash mumkin, lekin faqat uchta shart bajarilganda:
- Cheklov qonunda belgilangan.
- Cheklov xalqaro hamjamiyat tomonidan tan olingan aniq manfaatlarni himoya qiladi.
- Axborotni oshkor qilish ushbu manfaatlar uchun real xavf tug‘dirishi kerak.
Biroq, axborot zarar yetkazishi mumkin bo‘lsa ham, agar undan keladigan foyda ehtimoliy zarardan oshib ketsa, uni nashr qilish kerak. Masalan, korrupsiyani fosh etish yoki davlat boshqaruvida shaffoflikni ta’minlash.
Eski qonun o‘rniga yangi qonun
Keling, "Davlat sirlari to‘g‘risida"gi yangi qonun qabul qilinishi bilan nima o‘zgarganini ko‘rib chiqaylik. Qonunning dastlabki varianti 1993-yil mayda qabul qilingan edi. O‘shanda u "Davlat sirlarini himoya qilish to‘g‘risida" deb nomlanib, atigi 10 ta moddadan iborat edi. Ko‘pgina normalar havolaki bo‘lib, batafsil yozilmagan va qonunosti hujjatlari bilan tartibga solingan edi. Bu esa ko‘plab savollar tug‘dirdi.
O‘tgan yilning 27-dekabrida "Davlat sirlari to‘g‘risida"gi yangi qonun qabul qilindi. U joriy yilning 29-martida kuchga kiradi, eski variant esa o‘z kuchini yo‘qotadi. Yangi qonun ancha keng qamrovli: 9 bob va 45 moddadan iborat. To‘laqonli tushunchaviy apparat paydo bo‘ldi (4-modda), maxfiy axborot turlari batafsil bayon etildi va endi aynan nimani maxfiylashtirish mumkinligi aniq bo‘ldi.
Endilikda davlat sirlariga nimalar taalluqli?
Eski qonunda sirlar uch toifaga bo‘linardi: davlat, harbiy va xizmat siri. Yangi qonunda tasnif kengaytirildi va endi quyidagi axborot maxfiy bo‘lishi mumkin:
• Xizmat siri,
• harbiy sohada,
• tashqi siyosat va tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida,
• razvedka, kontrrazvedka va operativ ish to‘g‘risida,
• iqtisodiyot, fan, ta’lim va texnikada.
• Xizmat siri,
• harbiy sohada,
• tashqi siyosat va tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida,
• razvedka, kontrrazvedka va operativ ish to‘g‘risida,
• iqtisodiyot, fan, ta’lim va texnikada.
Jami - 60 turdagi axborot. Misollarni ko‘rib chiqamiz:
Harbiy soha
• Qo‘shinlarning harakat rejalari, tezkor hujjatlar va safarbarlik chizmalari.
• Harbiy xarajatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar (umumiy ko‘rsatkichlardan tashqari).
• Qo‘shinlarning joylashuvi va jangovar tayyorgarlik rejalari.
• Harbiy xarajatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar (umumiy ko‘rsatkichlardan tashqari).
• Qo‘shinlarning joylashuvi va jangovar tayyorgarlik rejalari.
Tashqi siyosat va tashqi iqtisodiy faoliyat
• Tashqi siyosat strategiyasi va taktikasi.
• Xalqaro muzokaralar va ularning ehtimoliy oqibatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
• Ikki tomonlama munosabatlar haqida maxfiy ma’lumotlar.
• Xalqaro muzokaralar va ularning ehtimoliy oqibatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
• Ikki tomonlama munosabatlar haqida maxfiy ma’lumotlar.
Razvedka va xavfsizlik
• Razvedka va kontrrazvedkaning ish usullari va rejalari.
• Maxsus xizmatlar xodimlari haqida axborot.
• Davlat xavfsizligini ta’minlash uchun kadrlarni tayyorlash.
• Maxsus xizmatlar xodimlari haqida axborot.
• Davlat xavfsizligini ta’minlash uchun kadrlarni tayyorlash.
Iqtisodiyot, fan, ta’lim va texnika
• Urush davrida iqtisodiyotni ishlashga tayyorlash to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
• Mudofaa sanoatida foydalanish mumkin bo‘lgan eng yangi ilmiy va texnik ishlanmalar.
• Mamlakat xavfsizligi uchun muhim bo‘lgan ilmiy tadqiqot yo‘nalishlari.
• Mudofaa sanoatida foydalanish mumkin bo‘lgan eng yangi ilmiy va texnik ishlanmalar.
• Mamlakat xavfsizligi uchun muhim bo‘lgan ilmiy tadqiqot yo‘nalishlari.
To‘liq ro‘yxatni yangi qonunning 9-12-moddalarida topish mumkin.
Bu OAV uchun nimani anglatadi?
Jurnalistlar uchun yangi qonun, birinchi navbatda, aniq chegaralardir. Endi qaysi axborot haqiqatan maxfiyligi va qaysilari maxfiy emasligini tushunish osonroq. Agar ma’lumotlarning qaysidir turi qonunda ko‘rsatilmagan bo‘lsa, uni davlat sirlariga kiritish mumkin emas. Bu OAV ishini yanada shaffoflashtirishi va hukumat tomonidan asossiz da’volar xavfini kamaytirishi kerak.
Biroq, shuni yodda tutish kerakki, agar maxfiy ma’lumotni e’lon qilishdan keladigan ijtimoiy foyda ehtimoliy zarardan yuqori bo‘lsa, hatto maxfiy ma’lumotlar ham oshkor qilinishi mumkin. Bu har bir jurnalist o‘z ishida hisobga olishi kerak bo‘lgan murakkab muvozanatdir.
Barcha huquqiy o‘zgarishlardan xabardor bo‘lish uchun Legalclinic.uz saytida yangiliklarni kuzatib boring!
Agar Sizda huquqlaringizni himoya qilish bilan bog‘liq savollar bo‘lsa yoki professional yordam kerak bo‘lsa, bepul huquqiy maslahat olish uchun mediahuquqshunoslarga murojaat qiling. Legalclinic.uz ekspertlari vaziyatingizning huquqiy jihatlarini tushunishga yordam berishga va tegishli yechimlarni taklif qilishga tayyor. Maxfiylik kafolatlanadi, savolni anonim tarzda berish mumkin. Malakali yordam olish uchun bizga bugun murojaat qiling!