OAV, jurnalistlar va blogerlar uchun qaysi ma'lumot ommabop, qaysi ma'lumot maxfiy xarakterga ega yoki egasining roziligi bilan tarqatilishi mumkinligini tushunish muhimdir.
Qonunchilikka muvofiq, ma'lumot ommabop ma'lumot va cheklangan kirish huquqiga ega ma'lumotga bo'linadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni “axborot” atamasini “axborot resursi” orqali huquqiy asoslarini belgilaydi. Axborot resurslari kirish huquqi bo‘yicha ommabop axborot resurslari va cheklangan kirish huquqiga ega axborot resurslariga bo‘linadi.
Ommabop axborot resurslari cheklanmagan foydalanuvchilar doirasi uchun mo'ljallangan axborot resurslaridir.
Cheklangan kirish huquqiga ega axborot resurslariga davlat sirlarini, maxfiy ma'lumotlarni yoki axborot resurslari egalarining roziligi bilan kirish huquqi cheklangan axborotni o‘z ichiga olgan axborot resurslari kiradi.
O‘z navbatida “Axborot” – bu shaxslarga, narsalarga, faktlarga, voqealarga, hodisalarga va jarayonlarga oid manba va taqdim etish shaklidan qat'i nazar ma'lumotlardir.
Shunday qilib, ma'lumotlar kirish darajasiga ko‘ra: ommabop ma'lumot va cheklangan kirish huquqiga ega ma'lumotlarga bo‘linadi.
Cheklangan kirish huquqiga ega axborot resurslariga davlat sirlarini, maxfiy ma'lumotlarni yoki axborot resurslari egalarining roziligi bilan kirish huquqi cheklangan axborotni o‘z ichiga olgan axborot resurslari kiradi.
O‘z navbatida “Axborot” – bu shaxslarga, narsalarga, faktlarga, voqealarga, hodisalarga va jarayonlarga oid manba va taqdim etish shaklidan qat'i nazar ma'lumotlardir.
Shunday qilib, ma'lumotlar kirish darajasiga ko‘ra: ommabop ma'lumot va cheklangan kirish huquqiga ega ma'lumotlarga bo‘linadi.
Ommabop ma'lumot quyidagi turdagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi:
Ommaviy ma'lumotlar – hujjatlashtirilgan ma'lumotlar, bosma, audio, audiovizual va boshqa xabarlar va materiallar, cheklanmagan shaxslar doirasi uchun mo'ljallangan (O‘zbekiston Respublikasi “Axborot erkinligining prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunning 3-moddasi 1-qismining 10-bandida ko'rsatilgan).
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to‘g‘risidagi ma'lumotlar (O‘zbekiston Respublikasi “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi qonunning 5-moddasi).
Ommaviy ma'lumotlar – hujjatlashtirilgan ma'lumotlar, bosma, audio, audiovizual va boshqa xabarlar va materiallar, cheklanmagan shaxslar doirasi uchun mo'ljallangan (O‘zbekiston Respublikasi “Axborot erkinligining prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunning 3-moddasi 1-qismining 10-bandida ko'rsatilgan).
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to‘g‘risidagi ma'lumotlar (O‘zbekiston Respublikasi “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi qonunning 5-moddasi).
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to‘g‘risidagi ma'lumotlarga quyidagilar kiradi:
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining, ularning tarkibiy va hududiy bo'linmalarining huquqiy maqomini belgilovchi normativ-huquqiy hujjatlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar, normativ va boshqa hujjatlar, shuningdek, ularning ijrosi to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar, normativ va boshqa hujjatlarga kiritilgan o‘zgarishlar va qo‘shimchalar, shuningdek, ularning amal qilishini to‘xtatganligi to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan ishlab chiqilayotgan normativ-huquqiy hujjatlar, normativ va boshqa hujjatlar loyihalari to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan amalga oshirilayotgan davlat va boshqa dasturlar to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan o‘tkazilayotgan ommaviy tadbirlar (majlislar, yig‘ilishlar, uchrashuvlar, matbuot anjumanlari, brifinglar, seminarlar, “davra suhbatlari” va boshqalar) to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining boshqa davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, jismoniy va yuridik shaxslar, shuningdek, xorijiy va xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorligi to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari ishtirokidagi xalqaro shartnomalar to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyat doirasiga tegishli tarmoq (hudud) holatini tavsiflovchi va uning rivojlanish dinamikasini aks ettiruvchi asosiy ko‘rsatkichlar, shu jumladan, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan o‘tkaziladigan (tashkil etiladigan) ochiq tanlovlar (tenderlar) va auktsionlar to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- vakant ish o‘rinlari, ishga qabul qilish shartlari va vakant ish o‘rinlariga nomzodlarga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan tuzilgan ko‘ordinatsion va maslahat organlari to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining ochiq kollegial majlislarini o‘tkazish rejasi, shu jumladan, majlis kun tartibi loyihalari, sanasi, joyi va vaqti, ularda ishtirok etish tartibi to‘g‘risidagi ma'lumotlar.
Masalan, 2019 yil 1 martdan boshlab vazirliklar, idoralar, davlat maqsadli fondlari va boshqa byudjet mablag‘larini boshqaruvchilar o‘z rasmiy veb-saytlarida byudjet ajratmalari, davlat byudjeti tashkilotlarining mablag‘lari, o‘tkazilgan tanlovlar (tenderlar) va sotib olingan tovarlar yetkazib berilishi to‘g‘risidagi tegishli ma'lumotlarni joylashtirishlari kerak.
Qonunga muvofiq maxfiylik rejimi kiritilishi mumkin bo‘lmagan ma'lumotlar. Maxfiy ma'lumotlarga kirmaydigan ma'lumotlar:
- fuqaro huquqlari va erkinliklari, ularning amalga oshirilishi tartibi hamda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining, fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining, jamoat birlashmalarining va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlarining huquqiy maqomini belgilovchi qonun hujjatlari;
- ekologik, meteorologik, demografik, sanitariya-epidemiologik, favqulodda vaziyatlar va aholi, aholi punktlari, ishlab chiqarish ob’ektlari va kommunikatsiyalar xavfsizligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan boshqa ma'lumotlar;
- O‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyat yurituvchi axborot-kutubxona muassasalari, arxivlar, idoraviy arxivlar va yuridik shaxslarning axborot tizimlaridagi ochiq fondlaridagi ma'lumotlar;
Fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini o‘z ichiga olgan hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar. Masalan, fuqaro mulkdori bo‘lgan uy-joyni buzish haqidagi qarorlar va boshqa materiallar fuqaroning so‘rovi asosida unga taqdim etilishi kerak;
Qonunga muvofiq maxfiy bo‘lmagan boshqa har qanday ma'lumotlar. Yuqorida ko‘rsatilgan turdagi ma'lumotlar har qanday xohlagan odamga erkin taqdim etilishi kerak. Shu bilan birga, ba'zi ma'lumotlar davlat hokimiyati yoki boshqaruvi organi tomonidan internetda joylashtirilishi yoki OAVga e'lon qilish uchun berilishi yoki axborot so‘rovi asosida taqdim etilishi mumkin.
Qonunga muvofiq maxfiy bo‘lmagan boshqa har qanday ma'lumotlar. Yuqorida ko‘rsatilgan turdagi ma'lumotlar har qanday xohlagan odamga erkin taqdim etilishi kerak. Shu bilan birga, ba'zi ma'lumotlar davlat hokimiyati yoki boshqaruvi organi tomonidan internetda joylashtirilishi yoki OAVga e'lon qilish uchun berilishi yoki axborot so‘rovi asosida taqdim etilishi mumkin.
Ilhom Xamidov, raqamli huquq bo‘yicha ekspert, media yurist