O‘zbekiston matbuot erkinligi indeksida 11 pog‘onaga pastladi

O‘zbekiston matbuot erkinligi indeksida salbiy dinamikani namoyon qilmoqda. Bu haqda xalqaro tashkilot – “Chegara bilmas reportyorlar” tomonidan taqdim etilgan so‘nggi ma’lumotlarda qayd etilgan. 2024-yilda mamlakat 180 davlat ichida 148-o‘rinni egalladi. Bu o‘tgan yilgi 137-o‘ringa nisbatan 11 pog‘onaga pasayishdir. Ushbu yomonlashuv trendining davomidir, chunki 2023-yilda ham O‘zbekiston 4 pog‘onaga pastlagan edi.

2024-yilgi Jahon matbuot erkinligi indeksiga bag‘ishlangan umumiy hujjatda dunyo bo‘ylab matbuot erkinligi jiddiy tahdid ostida ekani ta’kidlangan, ayniqsa, matbuot erkinligini himoya qilishi lozim bo‘lgan siyosiy hokimiyatlar tomonidan bosim kuchaymoqda. Joriy yilda global siyosiy ko‘rsatkich 7,6 punktga pasaygan.

2024-yilgi saylovlar oldidan, dunyo aholisining yarmidan ko‘pi ovoz berishda qatnashishi kutilayotgan bir vaqtda, “Chegara bilmas reportyorlar” tashkiloti siyosiy kuchlarning matbuot erkinligiga bo‘lgan e’tibori kamayganini qayd etdi. Aksincha, ular OAVni dezinformatsiya tarqatish va jurnalistlarga hujum qilish vositasi sifatida ishlatmoqda. Ushbu xavotirli holat xalqaro darajada jurnalistlarni himoya qilishga siyosiy irodaning yo‘qligi bilan yanada kuchaymoqda. Ayniqsa, G‘azo mojarosi kontekstida jurnalistlarga qarshi rekord darajadagi hujumlar qayd etilgan. 100 dan ortiq falastinlik jurnalist o‘ldirilgan, bu esa Falastinni OAV faoliyati uchun eng xavfli mamlakatlardan biriga aylantirgan. Shu bilan birga, ko‘plab davlatlarda saylovlar jurnalistlarga qarshi zo‘ravonlik bilan kechmoqda, bu esa vaziyat yomonlashayotganini yana bir bor ko‘rsatmoqda.

Hujjatda dezinformatsiyaning o‘sishi, xususan, sun’iy intellekt va deepfake kabi yangi texnologiyalar yordamida tarqalayotgani ta’kidlangan. Bu demokratik jarayonlar uchun qo‘shimcha xavflarni keltirib chiqarmoqda. Avtoritar rejimga ega mamlakatlarda OAV ustidan nazorat kuchayib, axborotga kirish cheklanmoqda.

Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyoda ham jurnalistlarga nisbatan tsenzura va tazyiqlar ko‘paygani qayd etilgan, bu esa Rossiya tomonidan amalga oshirilayotgan so‘z erkinligini bostirish usullarining ta’sirini aks ettiradi. Shu bilan birga, matbuot erkinligi bo‘yicha yuqori ko‘rsatkichlarga ega Norvegiya va Daniya kabi davlatlar ham OAVga siyosiy bosim bilan bog‘liq muammolarga duch kelmoqda.